• information
  • de
  • gb
  • fr
  • it
  • sk
  • es
  • ua
  • cz
Strona główna Opactwo Zakon Cysterski Historia Zakonu Początki Zakonu Cysterskiego
Początki Zakonu Cysterskiego
Mówiąc o początkach, trzeba rozpocząć od osoby benedyktyńskiego mnicha, Roberta. Robert urodził się około 1028 roku w Szampanii (Francja). Mając 15 lat wstępuje do benedyktynów w Moutier-la-Celle. W życiu zakonnym odznaczał się gorliwością, umiłowaniem modlitwy, milczenia i samotności. Mianowany przeorem, w kilka lat potem zostaje opatem klasztoru św. Michała w Tonnevre. Rozczarowany niepowodzeniami, jakich tu doznał, chcąc wprowadzić surową dyscyplinę, wrócił do macierzystego klasztoru.

Za namową pustelników z Collan i dzięki autorytetowi papieża Grzegorza VII, Robert przejmuje zwierzchnictwo nad pustelnią w Collan. Niedługo mnisi-anachoreci przenieśli się (z powodu bardzo niezdrowego klimatu w Collan) do lasu Molesme w północnej Burgundii. Tam w 1075 roku Robert zakłada klasztor i zaprowadza w nim surową dyscyplinę, opartą na „Regule” św. Benedykta z Nursji. Mnisi żyli w ubóstwie, samotności, mieszkali w chatkach zbudowanych własnoręcznie i pracowali na własne utrzymanie. Opinia świątobliwego życia Roberta i mnichów sprawiła, że stali się magnesem przyciągającym licznych gości (św. Bruno, św. Stefan Harding). Duży napływ kandydatów spowodował założenie nowych klasztorów, a pomoc świadczona przez licznych ofiarodawców sprawiła, że powoli klasztor zaczął zatracać pierwotnego ducha prostoty, ubóstwa i osamotnienia.

Robert chce powrócić do pierwotnego ducha „Reguły”, ale nie znajduje poparcia u wszystkich mnichów, dlatego zwraca się do legata papieskiego, Hugona, o pozwolenie opuszczenia klasztoru i udania się w inne miejsce. Dnia 21 marca (kiedy mnisi wspominają przejście do nieba św. Benedykta) w Niedzielę Palmową 1098 roku Robert, wraz z grupą 21 braci, opuszcza klasztor i zatrzymuje się na terenie należącym do jego kuzyna, Rajnalda. Wśród mnichów, którzy podążyli za Robertem, aby wypełniać „Regułę” co do joty, byli m.in. Alberyk i Stefan Harding. Na prośbę legata papieskiego Hugona, książę Burgundii Odon pospieszył Robertowi z pomocą, dostarczając temu 70-letniemu opatowi materiałów pod budowę „Nowego Klasztoru”. Miejsce, gdzie się osiedlili leżało za trzecim kamieniem milowym (łac. „cis tertium lapidem”) starorzymskiego szlaku z Langres do Chalons (łac. Cistercium, fr. Cîteaux). Tu Robert otrzymał z rąk biskupa z Chalons, Gauthiera, pastorał, znak władzy opackiej.

Taka sytuacja nie podobała się pozostałym mnichom z Molesme. Na ich prośbę papież Urban II zleca swojemu legatowi sprawę powrotu Roberta do Molesme. Posłuszny opat Robert, po roku rządów w Cîteaux, wraz z kilkoma mnichami, którym życie mnisze w nowym miejscu nie przypadło do gustu, wraca do Molesme i tam działa jeszcze przez 10 lat. Umiera w 1111 roku.

Tymczasem następcą Roberta zostaje Alberyk, dotychczasowy przeor klasztoru Cîteaux. 80-letni mnich opuszcza dotychczasową, prowizoryczną budowlę i przenosi się niedaleko, gdzie były lepsze warunki do życia. Tam z mnichami buduje klasztor i kościół, który został konsekrowany przez biskupa Waltera 16 listopada 1106 roku i oddany pod patronat Matki Boskiej Wniebowziętej. Alberyk zamienia habit benedyktyński na biały z czarnym (lub szarym) szkaplerzem (stąd nazwa „biali” lub „szarzy mnisi”). Opat Alberyk wysyła też dwóch współbraci: Jana i Ilbolda (Elbolda) do Rzymu, aby papież Paschalis II zabezpieczył „Nowy Klasztor” przed atakami ze strony osób duchownych i świeckich (m.in. benedyktyni z Molesme mieli to za złe wspólnocie z Cîteaux, gdyż uważani byli za gorszych mnichów). 19 października 1100 roku papież wydaje bullę zwaną „Przywilejem Rzymskim”, którą zatwierdza Cîteaux jako samodzielną jednostkę – nowy Zakon. Alberyk, opat nowego Zakonu, wprowadza nowość do wspólnoty, przez utworzenie odrębnej grupy braci, tzw. konwersów, których główną troska była praca fizyczna na utrzymanie wspólnoty (aby mnisi nie zaniedbywali modlitwy). Po 10 latach przewodzenia nowej wspólnocie Alberyk umiera (pod koniec stycznia 1109 roku), mając 93 lata. Założyciele Zakonu Cysterskiego, święci: Alberyk, Robert, Stefan

Po śmierci Alberyka nowym opatem zostaje Stefan Harding, rodem z Anglii. Tenże święty niejako uzupełnił „Regułę” św. Benedykta, pisząc dokument „Carta Caritatis” („Karta Miłości”), regulujący wzajemne stosunki między nowo powstającymi klasztorami cysterskimi – wprowadza obowiązkowe kapituły generalne w Cîteaux, zależność filiacyjną między klasztorami, wizytację opata klasztoru macierzystego raz w roku w filii oraz niezależność materialną i administracyjną każdego klasztoru. „Carta Caritatis” została zatwierdzona w 1119 roku przez papieża Kaliksta II. W XII wieku cystersi uzyskali też egzempcję (wyjęcie spod władzy biskupiej).

Stefan udał się również do rabinów żydowskich, aby skonfrontować niektóre fragmenty tekstu Pisma Świętego i przygotować autentyczny tekst Biblii dla mnichów, bez naleciałości i interpolacji skrybów klasztornych. Prostotę cysterską widać tak w stylu życia, jak i w liturgii: ubóstwo szat, paramentów liturgicznych, wystroju kościoła (np. brak wież kościelnych, malowideł ściennych czy bogato zdobionych ołtarzy), skrócenie zbyt rozbudowanych nabożeństw i modlitw, uproszczenie melodii gregoriańskich itd. Mnisi cysterscy przestrzegali także surowe przepisy dotyczące ograniczeń posiłków i rodzaju potraw. Ta surowość początkowo wstrzymywała nowych kandydatów do podjęcia życia w Cîteaux.

W 1112 roku do furty klasztornej zapukał 22-letni Bernard z Fontaine, który przybył wraz z trzydziestoma towarzyszami (w tym ze swymi czterema braćmi). Po trzech latach pobożnego życia w klasztorze Bernard zostaje mianowany opatem nowo powstającego klasztoru w Clairvaux, kolejnej filii Cîteaux po La Ferté (1113), Pontigny (1114), i Morimond (1115). Dnia 25 czerwca 1115 roku Bernard przybywa na miejsce ofiarowane przez księcia Troyes, Hugona II, i buduje nowy klasztor.

Założyciele Cîteaux nie uwzględniali zastosowania sposobu życia cysterskiego wobec kobiet. Mimo to wiele dotychczasowych wspólnot żeńskich układało swoje życie według wzoru mnichów z Cîteaux. I tak w 1125 roku w Tart, niedaleko Cîteaux, powstaje klasztor fundacji benedyktynek z Jully, który przyjmuje zwyczaje cysterskie. Początkowo wspólnoty te podlegały biskupowi miejsca i nie należały do Zakonu Cysterskiego. Ten stan rzeczy trwał do 1147 roku, kiedy cystersi przyjęli do Zakonu dwie kongregacje mnisze (Savigny i Obazine), gdzie oprócz klasztorów męskich były też i wspólnoty mniszek. Od tej pory cysterski razem z cystersami tworzą jedną wspólnotę – Zakon Cysterski.

W 1134 roku umiera 75-letni Stefan, a jego następcą zostaje Rejnard (Rajnard), mnich z Clairvaux. Do tego czasu zakon liczył już około 70 opactw, nie tylko we Francji, ale i we Włoszech (pierwsza filia powstała w roku 1120), w Niemczech (1123), w Anglii (1128), a w połowie XII wieku w Niderlandach, Hiszpanii, Austrii, Irlandii, Szwajcarii, Portugalii, Szwecji, Norwegii, Danii, Czechach i w Polsce. W roku 1153 (rok śmierci Bernarda z Clairvaux) istnieje już około 350 opactw. W 1152 roku kapituła generalna Zakonu postanowiła zahamować ten proces rozwojowy. Mimo tych ograniczeń liczba opactw (do roku 1342) wzrosła do około 707.

o. Krzysztof Jankosz OCist