Strona główna Opactwo Archiwum i biblioteka Archiwum i biblioteka cystersów w Mogile
Archiwum i biblioteka cystersów w Mogile
Pierwszy zbiór obejmujący kilkanaście woluminów przynieśli mnisi z macierzystego klasztoru w Lubiążu w 1222 roku jako uposażenie klasztorne. Zgodnie z nakazem konstytucji cysterskich (por. J. Canivez, „Statuta Capitulorum Generalium Ordinis Cisterciensis”, t. I, Louvain 1933, s. 15, p. XII) złożony był z dziewięciu ksiąg liturgicznych, Reguły i kalendarza oraz być może niektórych dzieł Ojców Kościoła, Biblii, „Liber usuum” (consuetudinum) i innych. Książki przechowywano w „armarium” obok zakrystii wraz z cenniejszym sprzętem służącym kultowi religijnemu.

O początkach biblioteki brak informacji. Rozwój działalności pisarskiej, naukowej, własne „scriptorium” i rola, jaką odgrywało opactwo w historii Zakonu świadczą, że zbiór szybko się powiększał o manuskrypty i książki z różnych dziedzin. Składał się z zakupów i darowizn.

W drugiej połowie XV w. staraniem opata Marcina Matyspaska zbudowano nad kaplicami bliźnimi południowymi istniejącą do dziś bibliotekę (por. E. Łużyniecka, „Architektura średniowiecznych klasztorów cysterskich filiacji lubiąskiej”, Wrocław 1995, s. 82). - już wtedy księgozbiór był odpowiednio duży. (wymiary wnętrza pomieszczenia: 6,5 x 9 m). Do wyjątkowego powiększenia zbioru przyczynili się działający w Mogile w XV w. wybitni cystersi, profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego: Jan Szczekna, Jakub z Paradyża, Jan Taczel z Raciborza. Podobnie było w czasach renesansu i działalności opatów: humanisty Erazma Ciołka oraz Marcina Białobrzeskiego, pisarza, apologety. Ciołek przykrył wnętrze biblioteki sklepieniem sieciowym, które w 1538 roku ozdobił freskami Stanisław Samostrzelnik, mnich mogilski. Ciągłe, systematyczne wzbogacanie księgozbioru o nowe nabytki wiązało się z założonym w Mogile w 1646 roku Studium Prowincjonalnym dla cysterskich alumnów.

Zbiór kilkakrotnie był dewastowany, zubożany o najcenniejsze dzieła. Do naszych czasów dochowały się cztery inwentarze biblioteczne. Najstarszy, z 1668 roku, obejmuje 836 dzieł religijnych w 1178 woluminach, podzielonych na 18 działów. Pomija literaturę świecką. Późniejszy spis z 1743 roku wymienia 1846 tomów, zebranych w 28 działach. Katalog z 1810 r. wykazuje 1600 dzieł w 2323 woluminach, w tym 164 rękopisy. W urzędowym inwentarzu, sporządzonym przez komisję inwentaryzacyjną w 1874 roku jest zapisanych 2673 dzieł w 3688 tomach. Już po sporządzeniu tego inwentarza zniknęło z biblioteki w nieznany sposób kilkadziesiąt najcenniejszych dzieł, tak rękopisów jak i druków.

W 1906 roku archiwistą i bibliotekarzem został mianowany o. Gerard Kowalski. Z pomocą architekta F. Mączyńskiego odrestaurował w 1911 roku zabytkowe wnętrze biblioteki, wyposażył w nowe regały, skatalogował i uporządkował księgozbiór. W 1915 roku nakładem Akademii Umiejętności w Krakowie opublikował katalog inkunabułów biblioteki opactwa mogilskiego oraz katalog inkunabułów biblioteki klasztoru cystersów w Szczyrzycu. Opisał 247 inkunabułów mogilskich i 79 inkunabułów szczyrzyckich. Katalog inkunabułów Kowalskiego uzupełnił Kazimierz Piekarski w: „Exlibris” 5 (1924), s. 75-64.

Wspólnie z Kazimierzem Kaczmarczykiem Gerard Kowalski opracował i ogłosił drukiem w 1919 roku w Krakowie „Katalog archiwum opactwa cystersów w Mogile. Katalog zawiera opisy 309 dyplomów pergaminowych, 609 rękopisów archiwalnych, 258 rękopisów bibliotecznych, 165 rękopisów muzycznych oraz 45 map i planów. Kazimierz Piekarski opublikował w redagowanym przez siebie miesięczniku „Sliva rerum” (t. III, Kraków 1927, s. 36-37) notatki o. Benedykta Welca dotyczące 30 poloniców XVI-wiecznych, znajdujących się w Mogile.

W 1990 roku zbiór książkowy obejmował około 16 000 pozycji.

o. Iwo Kołodziejczyk OCist