Strona główna Sanktuarium Życie liturgiczne (odpustowe) w mogilskiej świątyni przed Soborem Watykańskim II
Życie liturgiczne (odpustowe) w mogilskiej świątyni przed Soborem Watykańskim II
Malowidło z sali św. Bernarda (+ o. Łukasz Żółtek OCist)Ponad czterdzieści lat temu Sobór Watykański II uczynił poważny krok m.in. w odnowie celebracji liturgii i nabożeństw. Odnowa ta przyniosła m.in. zmianę sposobu odprawiania Mszy św. (nie zmieniła się sama istota Eucharystii!), używania języków narodowych w liturgii, większy udział i zaangażowanie wiernych świeckich w czasie Mszy świętej itd. W 2007 roku papież Benedykt XVI specjalnym listem przypomniał i potwierdził, że jest możliwa (przy spełnieniu pewnych warunków) celebracja Eucharystii (jako forma nadzwyczajna) według przedsoborowego mszału papieża św. Piusa V (wydanego później przez bł. Jana XXIII) – pokazuje to m.in., że Kościół nie odcina się od przeszłości, ale czerpie z bogactwa historii i tradycji, z uwzględnieniem pewnych koniecznych zmian i przystosowań do potrzeb każdej epoki.
 
Zmiany posoborowe wpłynęły także na życie liturgiczne i praktyki pobożne, w których uczestniczyli pątnicy mogilscy i tutejsi parafianie. Warto choć trochę zapoznać się z wielowiekową tradycją odpustów mogilskich i celebracji Eucharystii w mogilskim sanktuarium, której przejawy trwają do dziś, choć w nieco zmienionej, odnowionej formie. Ta tradycja jest autentycznym świadectwem rozwoju i trwania kultu mogilskiego Krzyża, który po soborze przedstawia nam się w nowym świetle.
 
Dawne odpusty nadane kościołowi klasztornemu w Mogile odnosiły się przede wszystkim do świąt Znalezienia Krzyża świętego (3 maja) i Podwyższenia Krzyża świętego (14 września). Odpust wrześniowy był najważniejszą uroczystością w Mogile w ciągu roku, którą celebrowano przez oktawę (taką informację podaje np. Mszał Cysterski z 1910 roku).
 
Zbiór dokumentów archiwalnych klasztoru (jeden z pierwszych zachowanych rękopisów ma zapisany rok 1854) przekazuje nam rozkład Mszy i nabożeństw w czasie odpustu wrześniowego (od Nieszporów 13 września do Mszy wieczornej 21 września) – w tabelkach wypisano Msze św., celebransów, kaznodziei (głoszących kazania przed i po południu, również w czasie Nieszporów); wypisana jest także tematyka kazań. Na sumę w niedzielę zapraszano biskupa (ze Mszą św. i homilią). Na poszczególne dni wypisani są do pomocy zakonnicy: augustianie, bernardyni, cystersi ze Szczyrzyca, dominikanie, franciszkanie, kapucyni, karmelitanie, reformaci, czy „księża zamkowi”.
 
Być może w dokumentach tych nie zostały wyszczególnione wszystkie Msze celebrowane w sanktuarium, a jedynie te, podczas których głoszono kazania. Najstarsze zachowane rozkłady Mszy i Nieszporów nie podają też konkretnych godzin celebracji (mamy tu tylko wyszczególnione: Missa Matura, Votiva, Summa, Vesperae). Dopiero w późniejszych dokumentach mamy więcej szczegółów o czasie nabożeństw. I tak pierwsza Msza św. była o godz. 7.00, Msza wotywna o godz. 9.00, suma o godz. 11.30, Nieszpory o godz. 17.15.
 
Przede wszystkim należy tu zaznaczyć troskę cystersów o sprawowanie celebracji liturgicznych, zwłaszcza Eucharystii dla wiernych przybywających do mogilskiego sanktuarium. Pielgrzymi, chcąc zyskać odpusty, mieli przede wszystkim do wykonania warunek przyjęcia Komunii świętej. Zapewne wiązało się to z odprawieniem spowiedzi św. w mogilskim sanktuarium; że odbywało się to w kościele klasztornym świadczy dwanaście konfesjonałów z lat 40. XVIII wieku, jakie jeszcze w XX wieku znajdowały się w nawach bocznych świątyni.
 
Pielgrzymi uczestniczyli w mogilskich odpustach we wrześniu i w maju. Eucharystia sprawowana była więc według rubryk mszalnych przepisanych na te dni. Ale mnisi mogilscy byli zobowiązani do odprawiania Mszy św. np. za fundatorów, dobrodziejów klasztoru (żyjących czy zmarłych) itp. Oprócz tego, pewne odpusty i przywileje (np. Msza św. za zmarłych w piątki przy ołtarzu Krzyża św.) pośrednio mówią nam o liturgii sprawowanej w mogilskim sanktuarium. Ponadto wota składane w różnych dniach roku (nie tylko w odpust) świadczą o tym, że wierni uczestniczyli w liturgii przez cały rok.
 
Skupiając się na Eucharystii i formularzach mszalnych, jakie były używane przez cystersów (według mszałów cysterskich i wytycznych kalendarza liturgicznego cysterskiego), można zauważyć, że w starych, przedsoborowych księgach liturgicznych był większy wybór Mszy wotywnych, które treściowo związane były z misterium męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa.
 
Pod dniem 3 maja znajdujemy święto Znalezienia Krzyża świętego. Święto to przypomina wydarzenie z ok. 320 roku, kiedy to cesarzowa Helena, matka cesarza Konstantyna, odnalazła w Jerozolimie święty Krzyż, na którym miał umrzeć Chrystus.
 
Kolejną ważną celebracją liturgiczną jest święto Podwyższenia Krzyża świętego, obchodzone 14 września. Upamiętnia ono odzyskanie relikwii Krzyża św. z rąk Persów przez cesarza bizantyjskiego Herakliusza w 628 roku. Mszały cysterskie podają również formularz mszalny na dzień 1 lipca, kiedy w Zakonie obchodzone było święto Najdroższej Krwi Chrystusa. Święto Przyjęcia Świętej Korony Cierniowej cystersi obchodzili 11 sierpnia. Oprócz tego mszał zawierał formularze Mszy wotywnych o Krzyżu świętym i o Męce Pańskiej. Możliwe, że cystersi mogilscy korzystali z formularza Mszy św. za pielgrzymujących i udających się w drogę.
 
Ponieważ w sanktuarium korzystano raczej z mszałów cysterskich, dlatego wymienię tylko niektóre obchody treścią związane z misterium zbawienia, jakie zawierały przedsoborowe Mszały Rzymskie (cystersi mieli swój własny Mszał, ale w kościele parafialnym pw. św. Bartłomieja korzystali ze Mszału Rzymskiego – niewykluczone, że mogli korzystać z niego także w kościele klasztornym, we Mszach z udziałem pielgrzymów). Wśród Mszy św. wotywnych znajdowały się Msze: w święto Modlitwy Chrystusa na górze Oliwnej (obchodzone we wtorek po Siedemdziesiątnicy, czyli w po trzeciej niedzieli przed Wielkim Postem), we wspomnienie Najświętszej Męki Chrystusa (celebrowana we wtorek po niedzieli Sexagesima, czyli po drugiej niedzieli przed Wielkim Postem), w święto Najświętszej Korony Cierniowej Chrystusa (według Mszału Rzymskiego obchodzone w piątek po Popielcu), w święto Włóczni i Gwoździ Pańskich (Mszał Rzymski jako datę obchodu święta podaje piątek po I Niedzieli Wielkiego Postu), w święto Całunu Chrystusowego (celebrowane w piątek po II Niedzieli Wielkiego Postu), w święto Najświętszych Pięciu Ran Chrystusowych (piątek po III Niedzieli Wielkiego Postu), w święto Najdroższej Krwi Chrystusa (Msza celebrowana w piątek po IV Niedzieli Wielkiego Postu), w święto Najświętszego Zbawiciela (obchodzone 23 października). Mszały podają także formularz Mszy św. o Najświętszym Grobie Pana Jezusa.
 
Przedsoborowa liturgia bardzo rozdrabniała obchody liturgiczne, związane z Męką Chrystusa. To ciekawe bogactwo formularzy zostało bardzo zredukowane już przed reformą Soboru Watykańskiego II, a po Soborze zniknęło niemal całkowicie na rzecz integralności celebracji misterium paschalnego; waga celebracji została przesunięta na obchodzenie uroczystości Zmartwychwstania i przeżywania jej w Okresie Wielkanocnym oraz w całym roku liturgicznym (zwłaszcza w każdą niedzielę).
 
o. Krzysztof Jankosz OCist

„Mogilski Krzyż. Gazeta parafii św. Bartłomieja Ap.” 7 (120)/ 2009, s. 10-11.